Możliwość poznania świata zewnętrznego według Kartezjusza

Kartezjusz w swojej naukowej koncepcji świata odwołał się do przyjętych przez siebie założeń metafizycznych dotyczących: świata zewnętrznego, jako res extensa; umysłu, jako res cogitans i prawdomównego Boga. Teza o geometryczno–mechanistycznej naturze świata okazała się badawczo owocna. Stała się paradygmatem jego zrozumiałości. Z czasem okazało się, że istoty materii nie da się zredukować do czysto homogenicznej rozciągłości. Nauka odkrywa w niej bowiem coraz bardziej złożona mikrostrukturę. Podobnie pojęcie siły w fizyce, za sprawą Newtona, stało się bardziej fundamentalne, niż pojęcie rozciągłości. Pomimo tych zastrzeżeń, mechanistyczna kosmologia wraz z teoria trzech praw ruchu materii utorowała drogę mechanice klasycznej. Kartezjusz stał się prekursorem zasad dynamiki Newtona, a jego ogólny schemat metodologiczny ma fundamentalne znaczenie dla współczesnych teorii fizycznych. Same metafizyczne zasady, nie wystarczyły do poznania rzeczywistego porządku przyrody. Zostały uzupełniane przez poznanie empiryczne, czyli przez odwołanie się do obserwacji i eksperymentu. W ten sposób Kartezjusz stał się prekursorem współczesnych badan naukowych. W monografii zwrócono uwagę na istotne znaczenie teorii prawd wiecznych dla poznania świata zewnętrznego. Prawdy wieczne nie znajdują się bowiem w umyśle Bożym, lecz istnieją w umyśle ludzkim i w bytach stworzonych. Dzięki takiemu ich ujęciu nauka (fizyka) mogła uwolnić się od teologii. W umysłach ludzkich istnieją jako zasady poznania, a w rzeczach jako ich istoty. Stworzone przez Boga i wszczepione ludzkiemu umysłowi, umożliwiają poznanie świata zewnętrznego bez odwoływania się do całego systemu prawd zawartych w umyśle Bożym. Jednak gwarancja pewności wiedzy o świecie zewnętrznym jest prawdomówny Bóg i ludzki rozum stworzony przez Niego. Bóg nie jest złośliwym geniuszem, dlatego to, co jasno i wyraźnie poznajemy jest prawdziwe.

Spis treści

Wstęp

Rozdział I. Krytyka scholastycznej koncepcji poznania przez Kartezjusza
1. Znajomość filozofii scholastycznej przez Kartezjusza
2. Koncepcja poznania Kartezjusza
2.1. Rozróżnienia metafizyczne. Substancja i jej modyfikacje
2.2. Krytyka scholastycznej koncepcji poznania zmysłowego
2.3. Pominięcie roli species w poznaniu
2.4. Koncepcja światła w poznaniu świata zewnętrznego
Podsumowanie

Rozdział II. Mechanistyczna (naukowa) koncepcja świata zewnętrznego według Kartezjusza
1. Geometryczno-mechanistyczna koncepcja świata w Le Monde
2. Hipoteza trzech elementów materii
3. Trzy prawa Natury
3.1. Pierwsze prawo Natury – zasada bezwładności
3.2. Drugie prawo Natury – prawo ruchu prostoliniowego
3.3. Trzecie prawo Natury – prawo zachowania ilości ruchu
Podsumowanie

Rozdział III. Problem jedności podmiotu poznającego
1. Aspekt substancjalny duszy i ciała
1.1. Trializm, czyli „trzecia substancja”
1.2. Odrzucenie teorii hylemorfizmu a problem jedności psychofizycznej człowieka
1.3. Metafizyczne rozumienie jedności duszy i ciała
1.4. Doświadczenie pasywne własnego ciała jako możliwość poznania świata zewnętrznego
1.5. Ciało a cielesność
1.6. Funkcjonalizm a możliwość poznania świata zewnętrznego
2. Aspekt poznawczy jedności duszy i ciała
2.1. Zupełność substancji a możliwość poznania świata zewnętrznego
2.2. Zjednoczenie duszy z ciałem jako problem badawczy
2.3. Spór Kartezjusza z Gassendim dotyczący jedności duszy z ciałem
2.4. Próba wyjaśnienia jedności duszy i ciała w Listach do księżniczki Elżbiety
Podsumowanie

Rozdział IV. Zmysłowo-umysłowe ujęcie świata zewnętrznego
1. Różnica między czystym poznaniem intelektualnym a poznaniem zmysłowym świata zewnętrznego
2. Naukowe rozumienie rozciągłości ciała
3. Pierwszorzędne i drugorzędne jakości ciał
4. Poznanie jakości pierwszorzędnych i drugorzędnych
5. Trzy stopnie poznania zmysłowego – fizjologia poznania zmysłowego
6. Sądy dotyczące jakości zmysłowych
6.1. Wydawanie sądu
6.2. Sądy czysto intelektualne a sądy zmysłowe
6.2. Prawda i fałsz jakości zmysłowych
Podsumowanie

Rozdział V. Od poznania idei do poznania rzeczy
1. Rozumienie idei przez Kartezjusza
2. Idee jako reprezentacje rzeczy
3. Idee wrodzone, nabyte i utworzone
4. Powszechny charakter wrodzoności idei
5. Argumenty za wrodzonością idei
6. Problematyczność poznania świata zewnętrznego – prawdziwość i fałszywość idei
Podsumowanie

Rozdział VI. Istnienie Boga fundamentem poznania świata zewnętrznego
1. Zasada przyczynowości i stopni bytów
2. Dowody na istnienie Boga
2.1. Dwa dowody z przyczynowości
2.2. Dowód ontologiczny
3. Teoria prawd wiecznych a możliwość poznania świata zewnętrznego
Podsumowanie

Zakończenie
Abstrakt
Abstract
Bibliografia
Dzieła Descartes’a
Literatura
Indeks osób